Wątroba – jak o nią dbać i kiedy ją badać
Wątroba jest jednym z „najpracowitszych” narządów: spełnia bardzo wiele funkcji. Jej zdrowie jest ważne praktycznie dla każdego procesu czy fragmentu organizmu!
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym jest wątroba?
- Jak dbać o wątrobę?
- Kiedy badać wątrobę?
- Co szkodzi wątrobie?
- Dlaczego wątroba nie boli?
Wątroba - czym jest i jakie funkcje pełni w organizmie?
Wątroba jest tzw. gruczołem - narządem, którego zadanie polega na wydzielaniu pewnych substancji. W przypadku wątroby jest to żółć, związek niezbędny do trawienia tłuszczy. W wątrobie jest też wytwarzany polipeptyd IGF-1, związek podobny w budowie do insuliny, substancji trawiącej cukry. Wątroba przerabia też węglowodany na glukozę, którą potem potrafi magazynować (w postaci glikogenu) i dawkować komórkom, kiedy potrzebują energii. W ten sposób pełni rolę bufora poziomu glukozy we krwi. Ale na tym funkcje wątroby wcale się nie kończą.
Wątroba - co wytwarza, a co magazynuje?
Narząd ten syntezuje (wytwarza) cholesterol i trójglicerydy oraz produkuje i przechowuje niektóre składniki krwi, np. niezbędną w procesach krzepnięcia protrombinę. Wytwarza też heparynę, związek, bez którego krew - zamiast płynąć - krzepłaby nam w żyłach. Komórki wątroby wytwarzają także angiotensynogen, substancję, którą organizm przetwarza w angiotensynę – a jej zadaniem z kolei jest kontrola poziomu i działania elektrolitów w organizmie.
Wątroba jest też magazynem żelaza i witamin B12, C, A, D, i K. Przechowuje je i zarządza ich uwalnianiem, dopasowując je do zapotrzebowania. Do tego wątroba zajmuje się filtrowaniem krwi i rozkłada zużyte czerwone krwinki oraz działa jak wielofunkcyjny filtr: oczyszcza organizm z zanieczyszczeń i szkodliwych substancji. Każdy drink i każdy lek przechodzą najpierw przez wątrobę, by organizm mógł z nich potem bezpiecznie korzystać.
Sprawdź: Jak zrobić porządny detoks wątroby!

Wątroba to wielofunkcyjny narząd wewnętrzny człowieka, pełniący kluczową rolę w procesach trawiennych, metabolicznych i detoksykacyjnych. / Fot. Canva
Wątroba - dlaczego nie boli?
Wątroba jest narządem „cierpliwym” - długo stara się dawać sobie radę. Gdy jednak przychodzi moment, że zaczyna wołać o pomoc, robi to - niestety - raczej mało wyraźnie. Wątroba bowiem nie boli. Ten narząd nie jest unerwiony i nawet, jeśli coś się z nim dzieje, nie wysyła sygnałów bólowych. Może się natomiast pojawić uczucie tkliwości, pobolewanie, czasem ból, umiejscowione po prawej stronie pod żebrami. Jest to związane z powiększeniem się wątroby: kiedy szwankujący narząd zwiększa swoją masę, zaczyna uciskać torebkę wątrobową (włóknistą błonę, otaczającą wątrobę – błona ta już jest unerwiona) oraz okoliczne tkanki.
Wątroba - jak daje o sobie znać?
Skoro nie boli, a ucisk i pobolewanie łatwo zlekceważyć, to skąd masz wiedzieć, że coś z wątrobą się dzieje? Otóż, wysyła ona wiele sygnałów. O problemach z wątrobą świadczą częste wzdęcia, brak apetytu i nudności, a jeśli wątroba jest mocno uszkodzona, nawet wymioty. Osoby z uszkodzoną wątrobą tracą energię, są osłabione, mają kurcze mięśni, czasem chudną.
Bywa, że uszkodzenie wątroby wywołuje żółtaczkę, czyli zażółcenie skóry i błon śluzowych przez bilirubinę, składnik nadający kolor żółci. Żółtaczce często towarzyszy ogólny świąd skóry. Zaburzenie produkcji czynnika krzepnięcia może się objawiać krwawieniami z nosa czy dziąseł, łatwym powstawaniem wybroczyn na skórze (np. po drapaniu z powodu ukąszenia komara). Uszkodzenie wątroby może powodować u kobiet problemy z zajściem w ciążę, a u mężczyzn spadek libido i - co charakterystyczne - utratę owłosienia pachowego i łonowego.
Wątroba - kto powinien ją zbadać?
Właściwie każdy - raz na jakiś czas. Może się bowiem okazać, że wątroba potrzebuje odpoczynku i oddechu, choć jeszcze nie woła o pomoc. W takim przypadku kontrola jej stanu pozwoli na profilaktyczne oszczędzanie wątroby. Narząd ten posiada, na szczęście, dość dobrą zdolność do regeneracji. Szybkie wychwycenia przeciążenia wątroby pozwoli zaplanować „wątrobowy detoks”, a szybkie jego wdrożenie prędko przyniesie efekty. Warto wyrobić sobie nawyk corocznego przeglądu wątroby – tak, jak robimy przegląd naszych samochodów.

Wątrobie szkodzi m. in. nadmierne spożycie alkoholu, tłustych potraw oraz niezdrowych nawyków żywieniowych. / Fot. Canva
Wątroba - co jej szkodzi?
Są też osoby, które obowiązkowo powinny kontrolować regularnie stan wątroby. Należą do nich:
- kobiety zażywające antykoncepcję hormonalną - wszystko jedno, czy jest to antykoncepcja doustna, czy transdermalna (czyli w postaci plastrów), ponieważ wszystkie hormony muszą „przejść” przez wątrobę, a to ją obciąża; idealnie byłoby przez pierwszy rok badać wątrobę raz na kwartał, a jeśli się okaże, że nic złego się nie dzieje i wątroba dobrze znosi zażywane hormony, można zacząć się badać raz na pół roku (możesz wykonać na przykład Pakiet Badań Bezpieczna Antykoncepcja);
- kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą (HTZ) - HTZ to także hormony, tyle, że mają nieco inny skład od preparatów antykoncepcyjnych, też przechodzą przez wątrobę; w tym przypadku też powinno się kontrolować stan wątroby najrzadziej raz na pół roku; to ważne, bo z wiekiem wątroba zaczyna gorzej pracować i wolniej się regeneruje, a HTZ zazwyczaj zażywają kobiety po 50 roku życia - muszą więc bardziej uważać na zdrowie wątroby niż młodsze osoby;
- osoby biorące leki na stałe - od leków przeciwalergicznych, przez hormony tarczycy, po leki nasercowe - każdy na stałe przyjmowany preparat zmusza wątrobę do cięższej pracy; nie ma leków, które choć trochę nie obciążają wątroby;
- osoby, które kiedykolwiek chorowały na wątrobę - każdy, kto miał w przeszłości którykolwiek rodzaj wirusowego zapalenia wątroby - choćby było to dziesiątki lat temu i już dawno zostało wyleczone - musi szczególnie dbać o wątrobę; to prawda, wątroba się regeneruje, ale nie zawsze wraca do stuprocentowej sprawności, zwłaszcza jeśli była znacznie uszkodzona; trzeba najrzadziej raz w roku sprawdzać, jak sobie radzi;
- osoby zmagające się z objawami ze strony wątroby - czyli wspomniane ciągłe wzdęcia, nawracająca niestrawność, ból lub pobolewanie w prawym nadbrzuszu, a także zaburzenia krzepnięcia krwi;
- miłośnicy niezdrowej diety - wątrobę mocno obciąża dieta z dużą ilością tłuszczu i smażonych potraw; bardzo, ale to bardzo obciąża ją alkohol; co ciekawe, wątroba najgorzej znosi piwo, a stosunkowo najlepiej - czyste wódki; jeśli lubisz dużo i tłusto zjeść albo regularnie sięgasz po „procenty”, co najmniej raz w roku sprawdź, czy nie odbiło się to na wątrobie.
Sprawdź: Przygotuj wątrobę na karnawał
Wątroba - jak zbadać i jakie badania powiedzą coś o jej zdrowiu?
Jak zbadać wątrobę? Najprościej jest pobrać krew i skontrolować kilka parametrów, które mogą wiele powiedzieć o zdrowiu i wydolności wątroby. Możesz wybrać m.in. Podstawowy Pakiet Badań Funkcji Wątroby - Próby wątrobowe. Każdy z badanych parametrów mówi coś o zdrowiu wątroby, ale pojedynczo nie mówią one zbyt wiele. Dopiero zestawienie wszystkich tych parametrów razem daje pełen obraz. Podstawowy pakiet, kontrolujący zdrowie wątroby, powinien zawierać te badania:
- AST (inaczej ASPAT, GOT) - aminotransferaza asparaginianowa jest enzymem, który znajduje się w komórkach wątroby – ale też komórkach, nerek i niektórych mięśni ( np. w mięśniu sercowym); jest jednym z głównych enzymów wątrobowych, zwanych „próbami wątrobowymi”; to badanie powinny wykonywać kobiety zażywające antykoncepcję hormonalną; podwyższony poziom AST może świadczyć o uszkodzeniu wątroby, ale też o uszkodzeniu nerek czy o zawale serca;
- ALT (inaczej ALAT AlAT, ALT, GPT, SGPT) - aminotransferaza alaninowa to kolejny enzym, który kryje się w komórkach mięśni i nerek – ale najwięcej jest go w komórkach wątroby; prawidłowo powinien być we krwi w ilościach dosłownie śladowych, bo jego miejsce jest wewnątrz komórek; jeśli trafia do krwi to znaczy, że komórki wątroby zostały uszkodzone; zazwyczaj poprzez zmierzenie stosunku enzymu AST do enzymu ALT oblicza się specjalny wskaźnik, który już mówi wiele o zdrowiu wątroby;
- GGTP - kolejny enzym wątrobowy; jego stężenie we krwi rośnie, gdy niszczone są komórki wątroby (np. przy zastoju żółci) oraz gdy jest ona zmuszona do bardzo wytężonej pracy (np. z powodu nadużywania alkoholu); badanie to rozpoznaje uszkodzenie miąższu wątroby lub dróg żółciowych. GGTP rośnie, gdy wątroba choruje lub gdy doszło do jej toksycznego uszkodzenia, np. przez leki;
- ALP - inaczej fosfataza zasadowa, czyli enzym, produkowany w wątrobie dorosłego człowieka; trafia później do żółci, więc wzrost jego poziomu świadczy zazwyczaj o problemach z odpływem żółci i rośnie np. przy niedrożności dróg żółciowych;
- albumina - główne białko osocza, produkowane przez wątrobę; kiedy wątroba gorzej sobie radzi, ilość produkowanej przez nią albuminy spada.

Wątroba nie boli - właśnie dlatego badania prób wątrobowych są tak istotne! / Fot. Canva
Profilaktyka to zdrowie
Warto regularnie badać wątrobę, ponieważ jest to kluczowy organ odpowiedzialny za wiele funkcji życiowych. Świadomość stanu zdrowia wątroby może pomóc w wykryciu problemów na wczesnym etapie, co umożliwia skuteczniejsze leczenie i zapobieganie poważnym schorzeniom. Regularne badania wątroby są kluczowe dla utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia.
Oferujemy następujące pakiety badań:
Do badań nie musisz się w żaden sposób przygotować - wystarczy kupić voucher i przyjść do wybranego laboratorium na pobranie krwi.
Sprawdź: Jakie badania warto wykonać po trzydziestce?
Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Informacje zawarte w niniejszym dokumencie nie zastępują i nigdy nie powinny być traktowane jako profesjonalna porada medyczna.